ديپلماسي انرژي در پسا برجام؛ اتحاد گازي با تركمنستان
ديپلماسي انرژي در پسا برجام؛ اتحاد گازي با تركمنستان
در شرايط تحريم‌هاي شديد و ظالمانه تحميل شده بر كشور و خصوصا فضاي بسيار منفي بين‌المللي كه به دليل تحريم ها و عملكرد مففي دولت گذشته در سياست خارجي، براي كشور بوجود آمده بود، بسياري از اقدامات و تلاش‌هاي بين‌المللي براي توسعه روابط تجاري، اقتصادي و سياسي و همكاري‌هاي دوجانبه و چندجانبه كشورمان با ساير كشورها ناممكن به نظر مي‌رسيد. طولاني شدن آن دوران باعث شد كه نوعي خودسانسوري در ارائه ايده‌ها و پيشنهادات توسعه روابط و نوعي ياس در پيگيري يك ديپلماسي فعال در مسير تحقق ايده‌ها بوجود آيد. اينك به همت دولت و دستگاه سياست‌خارجي، آن شرايط تغيير كرده است و نه تنها توطئه ايران‌هراسي خنثي شده و آن تصوير منفي از ايران به سرعت درحال زائل شدن است بلكه ايران مي‌رود كه به يك چهره فعال و تاثيرگذار در رفع چالش‌هاي جهاني و منطقه‌اي بدل شود. در چنين شرايطي در زمينه ديپلماسي‌انرژي نيز چشم‌ها را بايد شست و جور ديگر بايد نگاه كرد.
از جمله زمينه‌هائي كه جاي بازنگري اساسي و فعاليت جدي در اين عرصه دارد، روابط گازي ميان ايران و تركمنستان است. اين روابط را مي‌توان با عينك رقابت منفي و يا برعكس با لنز رقابت مثبت و حتي همكاري نگاه كرد. در شرايط تاريك مورد اشاره در سياست خارجي ايران، ممكن بود بسياري از اقدامات تركمنستان در رقابت منفي با ايران به‌نظر برسد و تصور شود كه قدرت‌هاي جهاني هم در همين جهت از اين اقدامات حمايت مي‌كنند. اما در فضاي جديد، همكاري دو كشور مي‌تواند در مقابل ساير رقبا سينرژي مثبت ايجاد كند و حتي مورد حمايت كشورهاي با نفوذ غربي نيز قرار گيرد.
ايران در رديف اول و تركمنستان در رديف چهارم از نظر ذخائر گازي جهان قرار دارد و اين دو كشور در مجموع 27.5 درصد از ذخائر گازي جهان را در خود جاي داده‌اند. روابط دو كشور خوب است و نزديك بيست سال از انعقاد قرارداد گازي بين دو كشور مي‌گذرد و اينك 18 سال است ايران از تركمنستان گاز وارد مي‌كند. ايران با كشور پاكستان قرارداد صادرات گاز منعقد كرده است و با كشور هندوستان نيز سال‌هاست كه در حال مذاكره براي صادرات گاز است و با افغانستان نيز در همه زمينه‌ها و از جمله تامين انرژي مورد نياز اين كشور، روابط خوبي دارد. اين در حالي است كه ميان چهار كشور تركمنستان، افغانستان، پاكستان و هند قراردادي براي احداث خط‌لوله موسوم به TAPI وجود دارد كه از طريق آن گاز تركمنستان به سه كشور ديگر صادر شود.
اينك در فضاي جديد بين‌المللي ايران نيز مي‌تواند متقاضي پيوستن به TAPI شود و مذاكراتي را با هر چهار كشور و خصوصا با تركمنستان در اين زمنيه آغاز نمايد. متصل شدن خطوط‌لوله گاز پنج كشور مي‌تواند قدرت مانور عمليات نقل و انتقال گاز را بالا ببرد و سطح امنيت تامين گاز سه كشور واردكننده را ارتقاء دهد و در عين حال سطح همكاري‌هاي چندجانبه و روابط سياسي پنج كشور ذينفع را تقويت كند. اين همكاري مي‌تواند در بلند مدت زمينه‌ساز يك لوپ يا اتصال گازي در سطح قاره آسيا باشد كه بعضي كشورهاي ديگر و خصوصا چين را نيز پوشش دهد. خصوصا كه تركمنستان همكنون صادركننده گاز به چين نيز هست.
فعاليت براي پيوستن به TAPI مشاركت فعال دو دستگاه سياست خارجي و نفت را مي‌طلبد و حداقل منفعت آن كسب اطلاعات دقيق‌تر و نزديك‌تر از پيشرفت كار و ايجاد فرصتي جديد براي گسترش تعاملات با چهار كشور است.
اتحاديه اروپا از ديرباز در تلاش متنوع‌سازي مبادي تامين گاز خود است و ذخائر گاز ايران و تركمنستان به همين منظور هميشه مورد توجه اين اتحاديه بوده است. متقابلا ايران و تركمنستان نيز علاقمند به متنوع سازي مسيرهاي صاردات گاز خود هستند. از سوئي مسير ايران يكي از بهترين مسيرهاي انتقال و حتي سوآپ گاز تركمنستان به اروپاست. تركمنستان كشوري land lock يا فاقد دسترسي به آب‌هاي آزاد است و خط‌لوله ترانس‌كاسپين كه از بستر درياي خزر براي انتقال گاز اين كشور به جمهوري آذربايجان و سپس تركيه و نهايتا اروپا مطرح شده است نيز با مشكلات زيادي از جمله نامشخص بودن رژيم حقوقي درياي خزر و امتناع از به خطر انداختن محيط‌زيست اين دريا مواجه است. صادرات گاز هر دو كشور به اروپا با موانع و احيانا كارشكني‌هاي ديگري هم روبروست كه با مشاركت و حتي ورود مشترك دو كشور به مذاكره با اروپا مي‌تواند تسهيل شود.
تركمنستان اگر تمايل داشته باشد كه وارد تجارت LNG هم بشود اصولا راه بهتري غير از ايران ندارد. پروژه‌هاي مشترك مايع‌سازي ميان ايران و تركمنستان قابل پيشنهاد است كه براساس آن تركمنستان مي‌تواند گاز خود را در شمال به شبكه خطوط‌لوله ايران تحويل دهد و LNG را در جنوب تحويل گيرد.
همانطور كه ملاحظه مي‌شود زمينه‌هاي همكاري به حدي است كه مي‌توان يك اتحاد راهبردي در زمينه همكاري‌هاي گازي را بين دو كشور پيشنهاد نمود كه چنانچه اشاره شد حتي صرف پيگيري آن فرصت‌هائي را هم براي دستگاه ديپلماسي و هم بخش انرژي كشور فراهم مي‌كند.
(مندرج در روزنامه شرق مورخ 3 اسفند 94 بعنوان سرمقاله)
وبلاگ دیگر و جدیدتر من